av gno. fjǫrðr m, gen. fjarðar, dat. firði, fleirt. firðir. Til same rot som fara vb., tyder opphavleg truleg ‘gjennomfart (inn mot land), innfart’. I fjordnamn (og sekundært som namn på bustader som vanleg ligg i fjordbotnane) er grunnordet vanleg over heile landet. Som sisteledd har ordet i målføra no oftast bunden form -fjorden, men ikkje sjeldan finst variantar (som oftast går attende på gno. oblikve kasus) med ubunden form: -fjær (→ Åle- Kristiansand), -fær (Hauka-, Hord), -[fø] (Berfjord, Hord), -før (Grunn- og Grunnførfjorden Nordl), -vær (Ers-, Hord), -[vør] (Hogsvær, → Tysvær).

   Fjordnamn sms. med -fjord kjenner vi alt frå gno. tid, men i svært mange høve er det opphavleg usms. namn som i seinare tid har fått tillagt -fjord.

Som førsteledd i sms. er grunnordet lite nytta, men jf. → Firdafylke, Fjordgard, Fjærangen. Usms. brukt er ordet noko vanlegare: Fjǫrðrinn ‘Fjorden’ var i gno. tid nemninga for Trondheimsfjorden, gen. eint. ligg til grunn for namn som → Fjæra, → Fjære, og dat. eint. er opphavet for Fyrde, → Førde.

   I innsjønamn er fjord nytta som sisteledd i området frå Valdres og Land sørvestover til og med Sirdal og noko i SogFj og i N-Trl. Ordet er kjent i tydinga ‘innsjø’ alt frå ca. 1300, men har breidd seg særleg sterkt i innsjønamn i seinare hundreår, også til dels på kostnad av eldre usms. namn: Byglands-, → Rands-, → Tyri-. Som usms., Fjorden, blir grunnordet nytta i daglegtalen t.d. om Mjøsa.

Litt.: Indrebø 1924 s. 230-31. Jonsson 1966 s. 230-37. Rygh 1896. ON

  

NG:

gno. fjǫrðr m. (Gen. fjarðar, Dat. firði, Flt. firðir) 'Fjord'. En del af de af dette Ord kommende Gårdnavne sigte til Indsøer, hvorom Ordet endnu bruges søndenfjelds. I Regelen betegnes med dette Navn Gårde, som ligge ved Fjordens eller Indsøens Bund (Ende). Af de Former, hvori det bruges som Navn usms., er særlig at mærke den især på Vestlandet meget brugte

Dativform Firði, nu Førde (udt. Føre). Endvidere findes Fjære (særlig bekjendt som Sognenavn ved Grimstad) Og på enkelte Steder langt nord i Landet Fjær (til dels udt. Fjal, med tykt l); fra hvilken af Ordets gamle Bøiningsformer disse Navne udgå, tør være usikkert. Som andet Led i Navne kan Ordet antage endnu mere påfallende Former. Her findes ved Siden af

det vanlige -fjord, -fjorden også -fær -før, efter forudgående s forandret til -vær, -vør, f. Ex. Tysvær i Ryfylke, opr. Teitsfjorðr, udt. Tyssvør, — endvidere -fjær og i Nordland på nogle steder -for (lukt o). Med Undtagelse af de to sidste må også disse Former være udgåede fra Dativformen. f falder ofte bort i Udtalen i -fjord, når s går foran (Grønsjord for

Grønsfjord).